Pazar bir yeryüzü cennetidir. Güzellikleri, özellikleri cumhuriyetin ilk yıllarında ulusal basında zaman zaman yer almıştır. Osmanlı Devleti'nin son dönemi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş yıllarında basın ve siyaset alanında önemli roller üstlenmiş, özellikle Vakit gazetesinin kurucusu ve yöneticisi Mehmet Asım Us’un 8 Ekim 1937 Cumhuriyet Gazetesi’nin 2. Sayfasında Pazar’ı kaleme aldığı yazıyı sizlerle paylaşıyorum.
KARADENİZ’İN YENİ GÖZDESİ PAZAR
(Artvin) Çoruh vilâyeti merkezi olduktan ve Hopa kazası da kendi teşkilâtı arasına aldıktan sonra eski ismi (Atina) olan Pazar kasabası köylerimle beraber Rize vilâyetinin biricik kazası olarak kaldı. İstanbul’dan Karadeniz’e giden ekspres postalan gidişinde Rize’den sonra Pazara uğramaz. Yalnız dönüşte uğruyor ve buradan yük ve yolcu alıyor. Çünkü Pazar Karadeniz’de yavaş yavaş ihracatı artan işlek iskelelerden biri: olmuştur. Bu kazanın senelik ihracatı üç yüz bin liradan yarım milyon liraya kadar yükselmiştir. Pazarda evvelce fındık çıkmazmış. Halk kazancını daha ziyade Rusya’ya gitmek ve orada çalışarak temin edermiş. Şimdi bu ticaret yolu kapanmış olduğundan Karadeniz’in diğer sahil mıntıkalarında olduğu gibi Pazarlılar da fındık istihsaline ehemmiyet vermeğe başlamışlardır. Onun için ihracata mallarından biri fındıktır. Fakat Pazar’ın iktisadi bakımdan asıl hususiyet elmasındadır. Burada Pazar elması denilen bir nevi ekşimsi sert elma cinsi yetişir ki büyük ve fevkalâde dayanıklı olur. Tatlı elma cinsine nispetle kompostoya daha ziyade elverişlidir. Onun için son seneler zarfında bu cins elma ballasa Almanya’da çok rağbet bulmuştur.
RİZE’NİN PAZAR’INDA VAR ELMA FABRIKASI
Pazar’ın ekşi elması Amasya’nın ve Gümüşhane’nin tatlı elmasından daha çok dayanıklı ve nakliyata müsait olduğundan ihraca uygun ve diğer elma cinslerine üstündür. Bu itibarla meyveciliğin teşviki için tedbirler alınırken Pazar elmasının bu üstünlüğünü unutmamak, icap eden yerlere buradan çubuk ulaştırmak mümkün olur sanırım. Pazar kasabasını arazisinin Rize ile Hopa taraflarındaki arazilerden farklı olduğu derhal görülür. Rize ile Hopa tarafları çetin ve arızalı dağlık yerlerdir. Ziraata o kadar müsait değildir. Hâlbuki Rize ile Hopa arasındaki Pazar muhiti daha ziyade ziraata elverişli, ihraç kabiliyeti noktasından zengin az arızalı araziden teşekkül etmektedir. Yüksek ve arızalı araziler yerler Pazar arkasında ve uzaklarında gözükmektedir.
KÖKLÜ BİR YERLEŞİM
Arazinin bu durumu aynı zamanda eski tarihini aydınlatacak noktalardan biridir. Pazar kasabasının önünde deniz içerisinde sahilde (Kız Kalesi) denilen bir kaya parçası bunun üzerinde bir küçük şato harabesi var. Başka yerlerde de bu harabeye benzer bir takım eski eserler varmış. Bu türlü tarih bakiyesi harabeler sahilden içerilere doğru devam edip gidiyormuş. Açıkça anlaşılıyor ki eski devirlerde bu yerlerdeki medeniyet hayatı etrafta büyük ihtiraslar uyandırıyor ve bu ihtiraslara karşı buradaki eserleri muhafaza için büyük gayretler sarf ediliyormuş.
Pazar’ın: arkasında ve uzaklardaki ufukları kaplayan yüksek dağlar var. Bu dağlar daha arkada (Altıparmak) denilen silsilelere giderler. Bu dağlar üzerinde tetkikat yapmak için buralara sık sık Alman profesörlerinin geldikleri söyleniyor. Güya bu dağlar dünya üzerinde teşekkül etmiş en genç bir silsile teşkil ediyormuş. Alman profesörleri de bu silsile üzerindeki ağaçlar ve hayvanlar vesairenin tiplerini ve tabiatları tetkik için geliyorlarmış. Bununla beraber böyle sık sık bir takım Alman profesörlerinin bu havaliye gelip gitmesi halk arasında acaba bu türlü tetkikler ile Jermen ırkının müstakbel inkişaf emelleri ile bir alâkası mıdır gibi şüpheler uyanmasına sebep oluyormuş.
MEHMET ASIM US KİMDİR
1884- 1967 yılları arasında yaşamış Türk siyasetçi, gazete sahibi, yazardır. Mülkiye Mektebi mezunudur. Ziraat Bankası Piyango Kalemi Katipliği, Gördes Kaymakam Vekilliği, Elmalı Kaymakamlığı, Tanin gazetesi yazarlığı, Üsküdar İdadisi, İstanbul Darü'l-Muallimin-i Aliye ve Mekteb-i Sultani Lisesi Öğretmenliği, Maliye Vekaleti Hususi Kalem Müdürlüğü 2. Mümeyyizliği, Vakit gazetesi sahibi ve başyazarlığı, Yazarlık, TBMM III. ve IV. Dönem Artvin, V., VI., VII.ve VII. Dönem Çoruh Milletvekilliği yapmıştır. Evli ve bir çocuk babasıdır. Karacaahmet Mezarlığı'na defnedilmiştir.
Fatih Sultan KAR / İST.
